اکسیژن

تأثیر آلودگی هوا بر بیش‌فعالی کودکان

تحقیقات جدید نشان داده که آلودگی هوا می‌تواند نقش موثری در بروز بیش فعالی کودکان داشته باشد و احتمال اینکه فرزند مادر بارداری که با این معضل مواجه است، دچار این اختلال شود، بیشتر است.

تابناک - امروز باب شده است اگر کودکی زیاد شیطنت کرد بگویند بیش‌فعال است. آیا واقعا درصد بیش‌فعالی زیاد شده یا این لقبی است که والدین و اطرافیان کودکان امروز از سر بی‌حوصلگی و کم‌صبری به آنان می‌دهند؟ الکساندر کریشتون در سال ۱۷۹۸ برای اولین بار از این مشکل در منابع علمی نوشت و تا همین امروز هنوز حرف‌های ضد و نقیضی درباره این اختلال می‌شنویم. اختلال بیش‌فعالی همراه با نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان است که به اختصار ADHD نامیده می‌شود.

به گزارش آرمان، این اختلال پدیده‌ای نیست که صرفا در سال‌های اخیر ظهور کرده باشد بلکه دارای تاریخچه‌ای نسبتا طولانی است. در طول زمان، متخصصان این اختلال را با نام‌های میل انفجاری، بازداری اراده و ناتوانی از مهار اخلاقی، فزون‌جنبشی، اختلال نارسایی توجه و اختلال نارسایی توجه با فزون کنشی یا بدون آن خوانده‌اند.

در یک تعریف جامع، این اختلال عبارت است از الگوی پایدار بیش‌فعالی یا نقص توجه به طوری که شدت آن بیش از حد طبیعی یک کودک طی روند رشد باشد.

برای تشخیص این اختلال لازم است دست‌کم برخی از علائم تا قبل از سن هفت‌سالگی بروز کند. علائم باید حداقل شش‌ماه باقی بماند و دست کم در دو محل از بین مدرسه، خانه و... مشاهده شود. براساس آمار جهانی، حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان به این اختلال مبتلا می‌شوند که احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه برابر دختران است. البته این اختلال در هر دو جنس (دختر و پسر) رخ می‌دهد و همچنین در تمام گروه‌های اجتماعی و قومی و طبقات اجتماعی می‌تواند بروز پیدا کند. هر چند آمار دقیقی از کودکان بیش‌فعال ایران وجود ندارد اما، بر اساس نرخ جهانی ابتلا به بیش‌فعالی می‌توان عنوان کرد که بیش از پنج میلیون ایرانی چنین اختلالی را تجربه کرده‌اند. براساس آمار ثبت احوال تعداد کودکان زیر پنج سال ایرانی حدود شش میلیون نفر است. اگر 10 درصد آنها بیش‌فعال باشند بیش از 500 هزار کودک ایرانی از این اختلال رنج می‌برند.

علائم بیش‌فعالی

برای تشخیص این اختلال هیچ آزمون یا تست روانشناختی وجود ندارد اما، نشانه‌های اختلال نقص توجه - بیش‌فعالی باید پیش از هفت‌سالگی وجود داشته باشند. از عوامل شایع این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کودک غالبا با دست‌هایش بازی می‌کند و در جایش می‌لولد. معمولا کلاس را ترک می‌کند، غالبا می‌دود یا می‌پرد. اغلب بازی یا فعالیت‌هایش پر سر و صدا است. به نظر می‌رسد کودک همیشه در حال حرکت است. زیاد صحبت می‌کند و از توجه به جزئیات ناتوان است. اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کارها نیست و وسایل خود را گم می‌کند.

   تبعات اجتماعی

بنابر نظر متخصصان و کارشناسان مربوطه، این اختلال بیشتر خود فرد را با مشکلات و آثار اجتماعی منفی مواجه می‌کند. به‌عنوان مثال فرد مبتلا به اختلال بیش‌فعالی در رابطه با تهدیدهای اجتماعی آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به سایر همسالان خود نشان می‌دهد و اغفال‌شدن و گمراه‌شدن سریع از تبعات منفی است که این اختلال برای فرد به همراه دارد. از این رو، در صورت بی‌توجهی و عدم درمان این کودکان، احتمال بروز افسردگی و رفتارهای ضد اجتماعی و بزهکارانه در نوجوانی آنها افزایش پیدا می‌کند.

   عوامل بروز اختلال

تا چندی پیش پزشکان و محققان بیش‌فعالی را ناشی از عوامل بیولوژیک می‌دانستند اما، تحقیقات اخیر نشان داده که مسائل ژنتیکی به تنهایی در بروز این اختلال نقش نداشته و سایر عوامل هم در شدت و ضعف آن تاثیرگذار است. با توجه به اینکه سابقه فامیلی ابتلا به این اختلال، احتمال ابتلای فرزند به آن را افزایش می‌دهد اما، بنابر نظر محققان دو مقوله تغذیه و شرایط مادر در حین بارداری و آلودگی هوا از عوامل تاثیرگذار در بروز آن است. البته هنوز عوامل اجتماعی، محیطی و تربیتی زندگی کودک در ایجاد این اختلال مقصر شناخته نشده‌اند، با این وجود طبق نظر پزشکان، مصرف سیگار در دوران بارداری، رژیم غذایی کم پروتئین، اختلالات تیروئیدی و... در بروز این علائم موثر هستند.

   تاثیر استرس و آلودگی هوا بر بیش‌فعالی

علاوه بر اینها، تحقیقات جدید نشان داده که آلودگی هوا می‌تواند نقش موثری در بروز این اختلال داشته و احتمال اینکه فرزند مادر بارداری که با این معضل مواجه است، دچار این اختلال شود، بیشتر است. تراتوژن‌ها مواد سمی موجود در محیط هستند که ممکن است در رشد طبیعی جنین اختلال ایجاد کنند مثل دود سیگار یا آلودگی هوا. از آنجا که در چنین شرایطی رشد جنین در محیطی آغشته به مواد سمی اتفاق می‌افتد درصد بروز این اختلال را در کودک افزایش می‌دهد. بر این اساس و با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تعداد روزهای ناسالم از نظر آلودگی هوا، اغلب بیش از 150 روز در طول سال بوده است و این یعنی نیمی از سال را در هوای آلوده به سر می‌بریم، به نظر می‌رسد که افزایش آمار اختلالات این چنینی بی دلیل نبوده و علت آن کاملا مشخص است. علاوه بر این، استرس و نگرانی در دوران بارداری از دیگر عوامل تاثیرگذار در شیوع این اختلال است که با توجه به میزان استرس‌ها در زندگی‌های امروزی نقش این عامل هم به خوبی مشهود است.

   با گذشت زمان چه اتفاقی می‌افتد؟

تشخیص این اختلال در سنین ۴ تا ۱۸ سال ممکن است اما معمولا تشخیص بیش‌فعالی در کودکان زیر ۵ سال کار بسیار مشکلی است. برای تشخیص بیش‌فعالی به زمان و بررسی دقیق سابقه پزشکی کودک نیاز است. پزشک باید در مورد نشانه‌ها و زمان شروع‌شان از والدین کودک اطلاعات دقیق بگیرد و برای تشخیص این اختلال باید بداند که علائم کودک چه تاثیری بر زندگی روزمره او و خانواده اش گذاشته‌اند. در ضمن ممکن است بسته به شرایط کودک آزمایش‌ها و معایناتی نیز توسط متخصصان دیگر انجام شود. این اختلال با افزایش سن بهتر می‌شود ولی ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. به‌طوری‌که بنا بر آمار، در دنیا دو درصد از بزرگسالان نیز به این عارضه مبتلا هستند. البته بیش‌فعالی در بزرگسالی معمولا تخفیف پیدا می‌کند ولی رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک‌پذیری ممکن است بدتر شوند.

   بیش‌فعالی باید قبل از ورود به نوجوانی درمان شود

یک روانپزشک می‌گوید: گروهی از کودکان بی‌قرار هستند، مدام صحبت می‌کنند، سوال می‌پرسند که موضوعات سوالات ناشی از نگرانی و اضطراب است. این گروه از کودکان بیش‌فعال نیستند بلکه، مشکلاتی در محیط خانواده و رابطه با والدین دارند که با درمان گروهی خانواده توسط روانپزشک کودک و نوجوان، معمولا مشکل رفع می‌شود. اما گروه دیگری از کودکان هستند که با نام کودکان بیش‌فعال یا همان کم‌تمرکز شناخته می‌شوند. فربد فدایی ادامه می‌دهد: قبلا تصور می‌شد، رفتار این کودکان، عکس‌العمل رفتار والدین است ولی امروزه با انجام مطالعات و تحقیقات ثابت شده این گروه از کودکان دچار مشکل عصبی ناشی از کمبود یکی از هورمون‌های میانجی شیمیایی در مغز هستند.

این استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به اینکه ADHD از حدود سه ماهگی قابل تشخیص است می‌افزاید: در شش سالگی که سن ورود کودک به مهد و مدرسه است، بیش‌فعالی بیشتر قابل تشخیص است و لازم است با بررسی روانپزشک و مصرف داروهای ویژه بیش‌فعالی،‌ قبل از ورود کودک به مرحله نوجوانی درمان شود. او تصریح می‌کند: در هر حال این اختلال در دوران ورود به مدارس در کودکان نمایانگر می‌شود و با عوامل متعددی نظیر تغذیه نامناسب، نادیده گرفتن  دستور پزشک، آلودگی هوا و .... تشدید پیدا می‌کند. البته، تشدید عوارض بیش‌فعالی  نباید عامل اضطراب والدین شود بلکه والدین باید با مراجعه به روانشناس بالینی،  مشاور و روانپزشک نسبت به این اختلال و  کاهش عوارض آن آگاهی لازم را پیدا کنند.